Ongeveer 1 op de 3 patiënten in het ziekenhuis heeft een risico op ondervoeding. Als u door ziekte, een verminderde eetlust en/of een operatie minder eet dan uw lichaam nodig heeft, verliest u vooral spiermassa. Hierdoor neemt het risico op ondervoeding toe. Ondervoeding heeft negatieve gevolgen voor het lichaam. Het herstel kan langzamer gaan, het risico op infecties neemt toe en de spiermassa en conditie kunnen afnemen. Dit kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat u langer in het ziekenhuis moet blijven of dat uw behandeling uitgesteld moet worden. Ondervoeding kan ook ontstaan bij mensen met overgewicht.

Een voeding met voldoende energie en eiwit is belangrijk voor een goed herstel.

Energie (calorieën) is de brandstof voor uw lichaam. Dit heeft u bijvoorbeeld nodig om te bewegen en uw lichaam warm te houden. Bij ziekte werkt uw lichaam extra hard om te herstellen. U heeft dan extra energie nodig. Energie wordt vooral geleverd door koolhydraten (suikers en zetmeel) en vetten. Eiwitten leveren ook energie, maar eiwitten worden vooral gebruikt als bouwstof in plaats van brandstof.

Eiwitten zijn bouwstoffen voor het lichaam. Ze zijn nodig voor het opbouwen en behouden van spieren en cellen. Eiwitten zitten vooral in vis, vlees, gevogelte, kaas, eieren, zuivelproducten, noten en peulvruchten. Bij gewichtsverlies, ziekte, een operatie en wonden is extra eiwit nodig voor het herstel. Het is belangrijk om de eiwitten goed over de dag te verdelen om de spieropbouw zo goed mogelijk te behouden.

Het bijhouden van uw gewicht is een hulpmiddel om te bepalen of u voldoende energie binnenkrijgt. Tijdens ziekte en behandelingen is het belangrijk om niet (verder) af te vallen. Soms kan het nodig zijn om weer aan te komen. U kunt uw gewicht in de gaten houden door u 1 tot 2 keer per week te wegen:

• Weeg uzelf in de ochtend voor het ontbijt.
• Probeer altijd dezelfde weegschaal te gebruiken.
• Weeg u steeds op het zelfde moment van de dag.

Als u afvalt meld dit dan bij uw arts of diëtist.

De volgende tips kunnen u helpen om voldoende te eten:

• Gebruik vaker kleine maaltijden, verspreid het eten over de dag.
• Gebruik zo veel mogelijk halfvolle of volle producten, zoals (half)volle yoghurt, (half)volle melk en volvette kaas (48+).
• Gebruik zo min mogelijk magere en light producten.
• Drink 1,5 tot 2 liter per dag. Koffie, thee en water leveren geen energie en eiwitten. Gebruik liever zuivelproducten, smoothies, shakes of vers vruchtensap.
• Gebruik ruim margarine of roomboter op brood.
• Neem de tijd voor het eten en eet rustig.
• Probeer in een rustige omgeving te eten.
• Kook meerdere porties en vries in wat u overhoudt.

• Eet kleine porties verdeeld over 6 tot 8 momenten per dag.
• Neem 30 minuten voor de maaltijd een klein kopje bouillon om de eetlust op te wekken. Drinkt niet te veel vlak voor de maaltijd. Dit vermindert juist de eetlust.
• Neem het nagerecht 30 tot 60 minuten na de warme maaltijd of wat later op de avond.

• Neem regelmatig kleine slokjes water.
• Gebruik boter, room, jus en sausjes bij de warme maaltijd.
• Kauw op kauwgom of zuig op een ijsblokje of zuurtje.
• Gebruik friszure producten, zoals augurk, zilveruitjes, appel, sinaasappel, tomaat, komkommer, ananas, karnemelk en yoghurt.

• Snijd het eten fijn of maal het fijn met een staafmixer, keukenmachine of blender.
• Gebruik zachte fruitsoorten, zoals banaan, peer en perzik. Maak hier eventueel een smoothie van.
• Kook aardappelen en groenten goed gaar. Kies voor zachte groentesoorten, zoals broccoli en bloemkool.
• Voeg ruim room, jus of saus toe.
• Maak gebruik van vloeibare producten. Vraag aan uw diëtist meer informatie over vloeibare voeding.

• Voorkom een lege maag door regelmatig (6 tot 8 keer per dag) iets kleins te eten.
• Gebruik koud voedsel, bijvoorbeeld vleeswaren in plaats van een stuk vlees bij de warme maaltijd.
• Als de warme maaltijd u tegenstaat, gebruik dan een broodmaaltijd of een maaltijdsalade.
• Als u last heeft van sterke geuren, gebruik dan zo min mogelijk sterk ruikende producten zoals ui en knoflook.
• Drink voldoende.

• Eet kleine porties verdeeld over minstens 6 momenten per dag. Neem alleen producten die ook energie leveren.
• Vloeibare voeding kan soms zorgen voor een minder vol gevoel.
• Eet en drink niet op hetzelfde moment.
• Neem het nagerecht 30 tot 60 minuten na de warme maaltijd of wat later op de avond.

Door medicijnen of een behandeling kan uw smaak veranderen.

• Probeer verschillende soorten voeding uit. Sommige dingen die u eerder niet lekker vond, smaken nu mogelijk wel.
• Drink voldoende.
• Zorg voor een goede mondverzorging.

• Neem ook eens krentenbrood, roggebrood of notenbrood. In plaats van een snee brood kunt u ook variëren met kaas-uienbrood, een bagel, een afbakbroodje, een krentenbol, een zacht bolletje, een mueslibol, een zoet broodje of een (ham-kaas) croissant.
• U kunt 1 boterham vervangen door 2 crackers of 2 beschuiten met boter en vleeswaren of kaas.
• Besmeer uw brood ruim met margarine of roomboter
• Beleg uw brood ruim met dubbel beleg. Combineer bijvoorbeeld 2 soorten beleg, zoals kaas met salami, pindakaas met hagelslag of ham met roomkaas.
• Neem als afwisseling op brood een wentelteefje, tosti, pannenkoek, worstenbroodje, saucijzenbroodje of een goed gevulde maaltijdsoep.
• Neem bij elke broodmaaltijd een zuivelproduct, zoals (chocolade) melk, kwark, yoghurt, yoghurtdrank, vla of (kant-en-klare) pap.
• Neem eens een extraatje op of bij de boterham, zoals:
  • Een gekookt of gebakken ei, omelet of roerei.
  • Vis, zoals zalm, sardines, haring, tonijn.
  • Een salade, zoals eiersalade, kipkerrie salade, tonijnsalade, vleessalade, zalmsalade of huzarensalade.
  • Een warme snack, zoals knakworst of ragout.

Vis, vlees of variatie

Een eiwitrijke maaltijd bevat minimaal 1 portie (100 gram) vis, kip, ei, vlees. Dit mag ook een vegetarische vervanging zijn, zoals kaas, kant- en klare vervangers, tahoe of tempé, ongezouten noten of peulvruchten.

Aardappelen, rijst, pasta en peulvruchten

Als alternatief voor gekookte aardappelen kunt u ook denken aan:

• Aardappelpuree bereid met (half)volle melk, ongeslagen room, een klontje boter, margarine of olie.
• Gebakken of gefrituurde aardappelen.
• Witte rijst, zilvervliesrijst of rijst met noten.
• Pasta, zoals macaroni, spaghetti of gevulde pasta.
• Bruine- of witte bonen, linzen of kapucijners.
• Tarly, couscous of quinoa.
• Taco’s of wraps.

Groenten

• Diepvriesgroenten en blik- en potgroenten kunt u prima gebruiken als afwisseling van verse groenten.
• Maak gekookte groente af met een klontje margarine, roomboter, olie of een sausje.
• Roerbak groente eens in olie of boter.
• Rauwkost geeft snel een vol gevoel. Gebruik rauwkost dan ook niet te veel.
• Voeg eventueel geraspte kaas of ham toe aan de groente. Dit past bijvoorbeeld bij witlof, prei, andijvie en bloemkool.

Jus of saus

Voeg jus of saus toe aan groente of vlees.

• U kunt hierbij denken aan kant-en-klare sauzen, zoals pindasaus, cocktailsaus, knoflooksaus, roomsaus, champignonsaus, kerriesaus, mayonaise of ketchup.
• Verdun de jus zo min mogelijk met water.
• Voeg aan de jus of saus extra room toe.

U kunt het nagerecht ook 30 of 60 minuten na de warme maaltijd nemen. Voeg eventueel honing, saus of slagroom toe aan uw nagerecht. Gebruik als nagerecht bijvoorbeeld:

• Yoghurt, kwark of vruchtenyoghurt.
• Vla of pudding.
• Roomijs.
• Bulgaarse, Griekse en Franse yoghurt.
• Chocolademousse.
• Appelmoes, compote of fruit. Kies hier niet te vaak voor. In deze producten zitten bijna geen eiwitten.

In deze informatie staan sommige voedingsmiddelen met merknaam genoemd. Dit is alleen om de herkenbaarheid te vergroten, u mag natuurlijk ook soortgelijke producten van andere merken gebruiken.

Het verschilt per situatie of het nodig is om aanvullende dieetproducten te gebruiken. Er bestaan verschillende soorten medische drinkvoedingen of dieetvoedingen. De diëtist kan bepalen welke voeding en/of preparaten het beste bij u past. De vergoeding van een aantal producten kan alleen als er een indicatie voor is. Dit gaat via de zorgverzekeraar. Er kan van u een eigen bijdrage worden gevraagd. Dit heeft te maken het met eigen risico, dat per jaar wordt vastgesteld.

Krijgt u tijdens een langere periode minder voeding binnen? Dan krijgt u in de meeste gevallen onvoldoende vitamines en mineralen binnen. Om een risico op een tekort te voorkomen kunt u een multivitaminesupplement gebruiken met 50-100% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH).

Als u na het lezen van deze folder nog vragen heeft, dan kunt u bellen naar de afdeling Diëtetiek, telefoonnummer (073) 553 20 19. Zo nodig kunt u dan een afspraak maken met de diëtist of wordt u doorverwezen naar een diëtist bij u in de buurt, die eventueel ook aan huis kan komen.